Warszawa, 2 marca 2025 r.

Szanowny Pan
Czesław Mroczek
Sekretarz Stanu
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji 

Szanowny Panie Ministrze,

W odpowiedzi na pismo o numerze DP-WLM.0231.14.2025/MJ poddające konsultacjom społecznym projekt Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 lutego 2025 roku w sprawie czasowego zakazu przebywania w obszarze strefy nadgranicznej na polsko-białoruskim pograniczu, przesyłam stanowisko w tej sprawie w imieniu Fundacji Polskie Forum Migracyjne.

  1. Kolejny raz otrzymujemy od Państwa do konsultacji projekt rozporządzenia w trybie pilnym, z bardzo krótkim terminem wprowadzenia (za tydzień), oraz de facto bez możliwości rzeczywiście międzysektorowego namysłu nad tym rozwiązaniem. Jak wskazują autorzy uzasadnienia do projektu, jest to kolejne rozporządzenie w tej sprawie, sytuacja nie jest nagła. Bardzo nas niepokoi ugruntowana praktyka zapraszania organizacji społecznych do konsultacji z bardzo krótkim terminem na wypowiedzenie opinii, który każe wątpić w ich wartość. Obecne konsultacje dają partnerom społecznym jeden dzień roboczy na zabranie głosu.
  2. Nie kwestionując przytaczanych w uzasadnieniu faktów (manipulacji migracją przez służby i władze białoruskie, przypadków agresywnego zachowania wobec polskich służb), które nie budzą naszych wątpliwości, kolejny raz zwracamy uwagę na aspekt humanitarny sytuacji na polsko-białoruskim pograniczu. W obecnym kształcie rozporządzenie nie przewiduje możliwości udzielania pomocy humanitarnej w strefie objętej czasowym zakazem przebywania. Tymczasem mimo wysiłków służb granicznych ludzie przekraczają granicę i nierzadko znajdują się w krytycznej kondycji zdrowotnej. W samym grudniu Stowarzyszenie We Are Monitoring odnotowało prośby o pomoc humanitarną na pograniczu od 200 osób, w tym 90 osób, które znajdowały się w Polsce (pozostali – w strefie pomiędzy granicą białoruską a polską). Z tej grupy 30 stanowiły kobiety, a 19 osób to dzieci. W grudniu We Are Monitoring odnotowało prośby o pomoc ze stefy od 24 osób). W rozporządzeniu nie uwzględnili Państwo żadnej możliwości świadczenia pomocy humanitarnej dla tych osób przez środowiska pozarządowe.
  3. Doceniamy, że planując kształt strefy uwzględniają Państwo potrzeby lokalnych mieszkańców.
  4. W uzasadnieniu do rozporządzenia autorzy piszą: „Bezprecedensowa sytuacja, w której nielegalna migracja jest wykorzystywana jako narzędzie wywierania presji na suwerenne państwo jakim jest Rzeczpospolita Polska, wymaga zastosowania niestandardowych i adekwatnych do skali zagrożenia rozwiązań”. Pragnę zauważyć, że sytuacja nie jest bezprecedensowa, gdyż z podobnym zjawiskiem Europa miała do czynienia chociażby w Grecji. Po wtóre, trudno mówić o precedensie w sytuacji, gdy trzymiesięczne okresy ograniczenia możliwości poruszania się w tym obszarze są regularnie wprowadzane od 2022 roku. Sytuacja nie jest nowa, wprowadzenie zakazu poruszania się w strefie nie jest nowym rozwiązaniem. Wręcz przeciwnie – ciągle brakuje nam niestandardowych i adekwatnych rozwiązań, które uwzględniałyby elementarne prawa człowieka osób w drodze na tym odcinku granicy.
  5. W uzasadnieniu autorzy rozporządzenia piszą: „Proponowane rozwiązanie nie stoi w sprzeczności z międzynarodowymi standardami ochrony praw człowieka, w tym z zasadą non-refoulement, a w szczególności z zakazem zbiorowych wydaleń w myśl art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Przedłużenie obowiązywania strefy buforowej nie jest również sprzeczne z art. 3 Konwencji, stanowiącym o zakazie tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Zdrowie i życie ludzkie są wartościami chronionymi w sposób bezwzględny, a każdy cudzoziemiec ma prawo do poszukiwania ochrony międzynarodowej, o czym stanowi Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (art. 38, art. 68 i art. 56).
    Ponadto niezależnie od przepisów ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej obowiązują przepisy ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej jest przyjmowany przez funkcjonariuszy Straży Granicznej od każdego cudzoziemca, który zadeklaruje chęć złożenia takiego wniosku, bez względu na to, jaki status prawny osoba ta posiada.”Według naszej wiedzy, samo wprowadzenie ograniczeń w swobodzie poruszania się w strefie przygranicznej nie stoi istotnie w sprzeczności z międzynarodowymi standardami ochrony praw człowieka. Stoi z nimi natomiast w sprzeczności to, co w zamkniętej strefie się dzieje. Pushbacki osób wnioskujących w Polsce o status uchodźcy stosowane przez polskie służby są sprzeczne z międzynarodowymi i polskimi przepisami dotyczącymi ochrony międzynarodowej.Podobnie sprzeczne z prawem są proponowane obecnie przez Rząd rozwiązania przewidujące zawieszenie możliwości składania wniosków o tę ochronę.

Z poważaniem,

Agnieszka Kosowicz

Do wiadomości:

dep.prawny@mswia.gov.pl