Model edukacji międzykulturowej WISE — założenia i podstawy teoretyczne

Artykuł pochodzi z publikacji „Model edukacji międzykulturowej WISE oraz przykładowe scenariusze zajęć szkolnych".

Model WISE to praktyczne narzędzie do edukacji międzykulturowej w szkole. Uważamy, że jedynie świadome wysiłki na rzecz tworzenia środowiska międzykulturowego mogą zaowocować dialogiem między przedstawicielami różnych grup kulturowych. Poznawaniem się i uczeniem od siebie nawzajem. Model jest autorskim narzędziem wypracowanym przez psycholożki Martę Piegat-Kaczmarczyk i Zuzannę Rejmer w toku wieloletnich doświadczeń w pracy z klasami wielokulturowymi, czyli takimi, w których uczą się razem dzieci z doświadczeniem migracji i bez niego oraz dzieci z rodzin dwu- czy wielokulturowych. Model ten był wielokrotnie stosowany w praktyce w klasach wielokulturowych na wszystkich poziomach nauczania, w tym w klasach silnie skonfliktowanych wewnętrznie.

Cele zajęć prowadzonych według modelu WISE

Nazwa modelu – WISE – po angielsku „mądry”, to akronim kluczowych w pracy tym modelem pojęć: W – współzależność, I – Integracja, S – Sukces, E – Edukacja.

Współzależność
Pracując zgodnie z zasadami modelu WISE, tworzymy sytuację, w której wszyscy uczniowie i wszystkie uczennice zależą od siebie. Muszą współpracować i wspierać się wzajemnie, by zrealizować zadania. Celem, który chcemy tutaj osiągnąć, jest wzbudzenie w nich poczucia, że wszyscy są mile widziani i potrzebni, a zarazem każdy ma indywidualne talenty i umiejętności, czasami unikatowe. 

Integracja
Termin pochodzi od łacińskiego integrare – scalić. Jak podaje Wikipedia „Integracja społeczna to zespolenie i zharmonizowanie elementów zbiorowości społecznej, rozumiane jako intensywność i częstotliwość kontaktów między członkami danej zbiorowości oraz jako akceptacja w jej obrębie wspólnych systemów wartości, norm, ocen[1]. Dążenie do integracji uczniów i uczennic wielokulturowej klasy jest jednym z podstawowych zadań stojących przed osobą, która chce umożliwić dzieciom i młodzieży wzajemne poznanie się i dialog międzykulturowy.

Działania na zajęciach realizowanych z wykorzystaniem modelu WISE wspierają proces głębokiej integracji między uczniami i uczennicami z różnych kultur, mówiącymi różnymi językami, z doświadczeniem migracyjnym i bez. Celem, do którego dążymy, jest wytworzenie w uczennicach i uczniach poczucia, że wszyscy jesteśmy jednym zespołem, jedną klasą, którą tworzą unikatowe i ciekawe w swojej różnorodności osoby.

Sukces
Ważnym aspektem działań edukacyjnych realizowanych zgodnie z modelem WISE jest stwarzanie uczestnikom i uczestniczkom sytuacji potencjalnego sukcesu. Jest to szczególnie ważne w pracy z dziećmi z doświadczeniem migracyjnym, które, mierząc się trudnościami i zazwyczaj z barierą językową, rzadko mają okazję do świętowania sukcesów w polskiej szkole. Celem jest wzmocnienie w dzieciach i młodzieży poczucia własnej wartości i sprawstwa, czyli przekonania, że posiadane talenty, umiejętności i wiedza mogą służyć osiąganiu wyznaczonych celów.

Edukacja
Co ważne, prowadząc szkolne działania edukacyjne z wykorzystaniem modelu WISE, nauczyciel lub nauczycielka może jednocześnie realizować podstawę programową oraz cele służące integracji i edukacji międzykulturowej uczniów i uczennic. Zarazem ważnym założeniem działań edukacyjnych realizowanych zgodnie z modelem WISE jest uświadomienie uczniom i uczennicom, jak istotna jest współpraca. Dzięki niej oraz korzystaniu z potencjału różnorodnych talentów i umiejętności wszystkich osób w zespole, mogą oni sprawnie realizować stawiane przed nimi zadania. Współpracując, uczą się szybciej i skuteczniej.

Podstawy teoretyczne modelu

Abraham Maslow w swojej teorii motywacji ułożył potrzeby ludzi w formę piramidy twierdząc, że kolejne mogą być realizowane tylko wówczas, gdy zostały już zaspokojone te niższego rzędu.

Piramida potrzeb Maslowa znajduje bardzo duże zastosowanie w pracy z dziećmi z doświadczeniem migracji w polskiej szkole. Nauczycielki i nauczyciele bardzo często skarżą się na słabą motywację do nauki tych uczniów i uczennic oraz nieskuteczność własnych starań i wysiłków. Pedagodzy swoje działania ukierunkowują na potrzeby poznawcze uczniów, chcą pomagać im zdobywać wiedzę i umiejętności, ale wiele dzieci, jak się okazuje w czasie wstępnej diagnozy, jest na to zupełnie niegotowych. Większość małych migrantów ma poważne deficyty w zaspokajaniu potrzeb niższego rzędu:

• potrzeba bezpieczeństwa – nie czują się w Polsce i w szkole bezpiecznie; nie wiedzą, jak długo tu pozostaną; niepewna jest ich sytuacja prawna,
• potrzeba przynależności – nie czują się mile widziani i akceptowani przez rówieśników; ich relacje rodzinne bywają nadwyrężone i trudne poprzez ciężkie doświadczenia związane z migracją,
• potrzeba szacunku – nie odnoszą sukcesów, nie czują się szanowani przez swoją odmienność kulturową i językową.

W takiej sytuacji wzbudzanie potrzeb poznawczych, czyli motywacji do nauki, musi być skazane na niepowodzenie. W pierwszej kolejności należy się zająć budowaniem u ucznia i uczennicy z doświadczeniem migracji (zwłaszcza przymusowej) poczucia bezpieczeństwa, przynależności i szacunku. Może w tym pomóc prowadzenie zajęć według modelu WISE.

Drugim filarem dla tej metody jest opisana przez Gordona Allporta „Hipoteza kontaktu” [2]. Autor zwrócił w niej uwagę, że kontakt interpersonalny między przedstawicielami różnych grup może przełamywać wzajemne stereotypy i uprzedzenia. Kontakt ten powinien być dobrowolny i jak najczęstszy. Bardzo ważne, by osoby spotykające się miały jednakowy status (pozycję w grupie) oraz by działały razem na rzecz osiągnięcia wspólnego celu.

Kolejni badacze procesów grupowych podkreślają dodatkowo wagę przyjacielskiej i nieformalnej atmosfery oraz przestrzegania społecznych norm tolerancji i akceptacji [3]. Wskazane przez Allporta i jego kontynuatorów sposoby organizacji przestrzeni edukacyjnej znalazły dokładne odzwierciedlenie w zasadach pracy według modelu WISE, o czym szczegółowo piszemy w kolejnej części.

W modelu edukacji WISE wykorzystujemy też odkryte i opisane na gruncie psychologii behawioralnej warunkowanie instrumentalne, które jest formą uczenia się. W tym przypadku nauka zachowania następuje poprzez odczuwanie jego konsekwencji.

B.F. Skinner – jeden z najbardziej znanych psychologów, który badał ten mechanizm uczenia się – wprowadził pojęcia wzmocnienia i kary. W naszym modelu, by wzmocnić efekt edukacyjny, korzystamy przede wszystkim ze wzmocnienia pozytywnego, tj. uczniowie i uczennice są nagradzani po zaprezentowaniu pożądanych postaw i zachowań.