Scenariusze zajęć psychoedukacyjnych wzmacniających odporność psychiczną, przeznaczone do realizacji z dziećmi w wieku 7–15 lat, które doświadczyły migracji przymusowej
Nie możemy zmienić kierunku wiatru, ale możemy inaczej postawić żagle.
Andreas Pflüger
Wstęp
Ostatnie lata konfrontowały nas – i wciąż konfrontują – z wieloma kryzysami. W wielu regionach świata wybuchają wojny i konflikty. Na to nałożyła się pandemia i doszedł kryzys ekonomiczny, który jeszcze pogłębił kolejny kryzys, dotykający zarówno pojedyncze osoby, jak i wiele społeczności. Mowa tu o wojnie w Ukrainie, której doświadczają najsilniej jej mieszkańcy, a która też stawia przed nami, mieszkańcami Polski, wiele wyzwań.
Społeczeństwo polskie przyjęło ostatnio dużą liczbę migrantów przymusowych napływających obecnie głównie z Ukrainy, w tym wiele dzieci i młodzieży. Polskie szkoły muszą mierzyć się częściej niż przed laty z wyzwaniem, jakim jest wielokulturowość i wielojęzyczność. A nowi uczniowie i nowe uczennice, którzy doświadczyli migracji przymusowej, muszą radzić sobie dodatkowo z własnymi, indywidualnymi kryzysami, które rozgrywają się na tle tych dotyczących społeczności i narodów. Przechodzą oni, podobnie jak inne dzieci, przez kryzysy rozwojowe, ale niestety doświadczają również szeregu bardzo stresujących oraz traumatyzujących zdarzeń, jakimi są utrata domu, przyjaciół i rodziny, zetknięcie się ze śmiercią innych, często bliskich osób, lęk i strach o własne życie. W Polsce z kolei muszą przezwyciężać problemy w nowym środowisku, nowej szkole, uczyć się nowego języka. To wszystko może młodych migrantów przymusowych bardzo przytłaczać i przyczyniać się do utraty przez nich równowagi emocjonalnej. W konsekwencji może to prowadzić do trudności w nauce i kłopotów z integracją społeczną, a także do niemożności radzenia sobie ze złością i smutkiem, a nawet do zaburzeń psychicznych, takich jak syndrom stresu pourazowego, zachowania opozycyjno-buntownicze czy depresja.
W sytuacji, gdy młodzi migranci przymusowi – niejednokrotnie niemogący liczyć na zintensyfikowaną pomoc i troskę najbliższych, którzy często sami są pogrążeni w kryzysie –
potrzebują mądrego wsparcia z zewnątrz. Jak można go udzielać?
Tak jak kapitan statku nie może zmienić kierunku wiatru, tak my nie możemy sprawić za dotknięciem magicznej różdżki, żeby dzieci mogły wrócić do swojego miejsca pochodzenia i czuć się tam bezpiecznie. Nie możemy zmienić trudnych i często traumatycznych doświadczeń tych młodych ludzi. Możemy natomiast im pomóc rozwijać umiejętności i kształcić postawy oraz zdobywać wiedzę, co pomoże im radzić sobie z problemami i przeciwnościami losu. Da im to siłę oraz zdolność adaptacji do trudnych sytuacji. Tak jak kapitan statku ustawia żagle, aby wykorzystać siłę wiatru i wprawić statek w ruch, tak młodzi przymusowi migranci mogą nauczyć się korzystać z życiowych trudności, by móc się wzmacniać i rozwijać.
Na przełomie roku 2022 i 2023 zespół ekspertek pracujących w Fundacji Polskie Forum Migracyjne przygotował program warsztatów dla mieszkających w Polsce dzieci i młodzieży z doświadczeniem migracji przymusowej pod tytułem: „ReSET – Relacje, Siła, Emocje, Troska”. Głównym celem zajęć jest wsparcie młodych ludzi w rozwoju odporności psychicznej, tzw. rezyliencji.
Do połowy 2023 roku w warsztatach wzięło udział ponad 2152 dzieci z doświadczeniem migracji przymusowej mieszkających w Polsce. Przede wszystkim były to młode osoby pochodzące z Ukrainy. Zajęcia te spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem uczestników i uczestniczek. Co więcej, wyniki przeprowadzonej ewaluacji warsztatów pokazały także, że skutecznie zwiększają one odporność psychiczną dzieci. Pomagają im lepiej radzić sobie z trudnościami w życiu.
W niniejszej publikacji prezentujemy koncepcję teoretyczną warsztatów „ReSET” oraz scenariusze zajęć. Zapraszamy do korzystania z nich i realizowania na ich podstawie zajęć edukujących i wspierających różne grupy dzieci i młodzieży z doświadczeniem migracji.
Zuzanna Rejmer
autorka koncepcji warsztatów „ReSET”,
liderka zespołu trenerskiego realizującego warsztaty
